Հասարական-քաղաքական կյանքը հայաստանում

Քաղաքական ռեպրեսիաների նոր փուլի սկիզբը տեղի ունեցավ 1949 թվականին, որը նշանավորվեց զանգվածային աշխատանքային ճամբարների ստեղծմամբ։ Չնայած 1937-1938 թվականներին Խորհրդային Միությունում զանգվածային բռնաճնշումները որոշակիորեն մարել էին, դրանք ամբողջությամբ չէին դադարել: 1945 թվականից մինչև 1952 թվականը հանրապետությունում վերածնունդ է տեղի ունեցել, որտեղ շուրջ 3000 անձինք մահապատժի են ենթարկվել քաղաքական մեղադրանքներով: Մեղադրյալին առաջադրվել են այնպիսի մեղադրանքներ, ինչպիսիք են՝ լրտեսությունը, դավաճանությունը, պետական սահմանը խախտելը, հակահեղափոխական, հակասովետական և դաշնակցային գործունեությամբ զբաղվելը։ Նրանց վերագրվել են այս պնդումների հիմնական բնութագրերը։

1949 թվականի հունիսի 14-ին խորհրդային իշխանությունների որոշմամբ հայ բնակչության զգալի մասը՝ 3620 ընտանիք, Հայաստանից և Անդրկովկասի այլ հանրապետություններից բռնի տեղահանվեց ԽՍՀՄ հեռավոր շրջաններ՝ «դաշնակից» լինելու պատրվակով։ Բացի այդ, 1946-1948 թվականներին, երբ սփյուռքից հայերը ներգաղթեցին Հայաստան, խորհրդային պետական անվտանգության ծառայությունները բացահայտեցին և հեռացրին այն անձանց, ովքեր պիտակավորված էին որպես «դաշնակիցներ» մյուսների կողքին: Հետևաբար, զանգվածային տեղահանությունների պատճառով ավելի քան 15000 հայեր հայտնվեցին ԽՍՀՄ հեռավոր շրջաններում, մասնավորապես Ալթայի շրջանում։ Միայն Վրաստանում և Ադրբեջանում մոտ 2200 հայ է արտաքսվել։

Մինչև 1953թ. Խրուշչովի ղեկավարության անցումը Հայաստանում հաճախ անվանում են «ձնհալի օրեր»: Ստալինի մահը և նրա հանցակից ընկեր Բերիայի ձերբակալությունը խորհրդային հասարակության մեջ ազդարարեցին զգալի փոփոխություններ: Ղեկավարությունը ստանձնել է Նիկիտա Խրուշչովը (1953-1964 թթ.):

1954-1955 թվականներին ջանքեր են գործադրվել հանրապետության ներքին գործերի և պետական անվտանգության մարմինները վարկաբեկված կադրերից մաքրելու ուղղությամբ՝ կրկնելով 1937-1938 թվականներին ձեռնարկված զտումները։ Քայլեր են ձեռնարկվել անարդարացիորեն դատապարտվածներին ազատ արձակելու ուղղությամբ, հատկապես՝ 1949թ.

Երկրի քաղաքական դաշտում շրջադարձային պահը եղավ 1956 թվականին ԽՄԿԿ (Խորհրդային Միության Կոմունիստական կուսակցության) 20-րդ համագումարով: Այս իրադարձությունը քննարկումների տեղիք տվեց ամբողջ երկրում, այդ թվում՝ Հայաստանում, որտեղ ներկայացվեց Խրուշչովի «փակ զեկույցը»: Բանախոսները, ի թիվս այլ մտահոգությունների, բարձրացրին կոլտնտեսությունների կառուցման թերությունների, ընտրական և դատական համակարգերի թերությունների, ազատ մամուլի բացակայության, ազգային ոչ ճիշտ քաղաքականության հետ կապված հարցեր: